ONGELUKKIG

Hij zei vriendelijk gedag. Een knikje was daarbij voldoende. Toegankelijke vent, die iets van belangstelling toonde maar zich toch ook op de vlakte hield. Hij wilde niet indiscreet zijn. Ik zat in mijn campertje aan een kopje koffie, ter afsluiting van een late lunch en met de deur wijd open. Toen hij zijn auto had afgesloten, en op weg ging naar dat eenzame klooster van een kleine groep zeer orthodoxe Russische nonnen in Kuremäe, Estland – de zogenaamde “Old Believers”- , kon ik het niet laten even naar buiten te stappen. Inderdaad, dit was geen ‘local’. Het kenteken van zijn auto kwam weliswaar uit Litouwen, maar ook van Avis. En op de passagiersstoel lag dezelfde Lonely Planet-gids als bij mij: van de Baltische staten. Maar dan in het Frans.

Want ongelofelijk, hoe onvriendelijk, hoekig, inflexibel, boos en onbeleefd kunnen mensen zijn. Ja, ik bedoel de Baltische bevolking. Nu valt het in Estland, het meest noordelijke staatje, nog enigszins mee, maar dit is een gebied waar je voor je lol beter niet naar toe kunt gaan. Ja, de hoofdsteden worden in de weekeinden druk bezocht door jonge Europeanen, die zich met goedkope bussen, over de weg en door de lucht, naar drankfeesten begeven. “Alles geven” heet dat. Het heeft ertoe geleid dat een stad als Tallinn die voorheen ook al berucht was vanwege het vele gehoer en gesnoer, inmiddels één van de Europese hotspots is geworden om je een paar dagen volledig in coma te zuipen. Dat past hier wel.

Ook de “gewone man” zie je meer dan eens met een fles drank in zijn hand. Kettingrokend en wel. Die gewone man kan trouwens evengoed een “gewone vrouw” zijn. Op de banken in de parkjes zijn ze te bezichtigen, vaak met een paar dekentjes in de buurt. Ze zijn wel wat ouder. Jongere mensen hebben per definitie hun mobiel vast, of twee, en dan is het wat lastiger om ook nog een grote fles bier of goedkope, sterke drank onder handbereik te hebben. Je moet tenslotte keuzes maken in het leven, ook waar het gaat om totale afhankelijkheid. De ‘tweedeling’ in het openbare leven speelt zich voor je ogen af.

In het nationale museum van Tallinn las ik dat de Esten tot de meest ongelukkige Europeanen behoren. Je mag er van uit gaan dat dat voor die andere twee landen, Letland en Litouwen, niet zoveel anders zal zijn. Een verklaring werd er overigens niet bij geleverd. Maar de waarheid ligt vaak dichtbij. Dit zijn mensen die generatie op generatie zijn onderdrukt. Ze zijn vermoord of verbannen, en anders wel gemarteld. En in ieder geval altijd onder de duim gehouden. Door Zweden en door Denen, herhaaldelijk door Duitsers en zeer onlangs natuurlijk nog door hun eigen buurman, de Rus. Pas sinds zo’n 25 jaar zijn ze vrij, onafhankelijk. Natuurlijk doet dat wat met je.

En dat is dus te zien en te merken. Ook op de weg, waar de nieuw verworven vrijheid wel erg letterlijk wordt genomen. Hun opvoeding heeft niet in het teken gestaan van dienstbaarheid en goede manieren. Overleven, dat was het motto. Ik zie parallellen met Ierland, ook een klein land met een bescheiden bevolking die honderden jaren geknecht is geweest. En waar inmiddels het talent en ondernemerschap uit is verdwenen. Naar andere landen, waar dan ook ter wereld, maar wel met meer kleur, meer warmte – dat mag u letterlijk en figuurlijk nemen – en vooral: met meer mogelijkheden. Joie de vivre.

Dit is dus een rafelige randen-reis die wordt gedomineerd door oorlog, ellende en onderdrukking. Welk museum je ook bezoekt, ieder standbeeld of plaquette; (bijna) alles wat bezienswaardig heet te zijn staat in het teken daarvan. Atoombunkers voor de elite, waarvan het bestaan pas een jaar of tien geleden bekend is geworden. Met vanzelfsprekend alle voorzieningen, meer en beter dan bij je ouders en je grootouders… ’s Werelds sterkste radiotelescopen, bedoeld om alles en iedereen te bespioneren. Bij jou om de hoek, maar je mocht het niet weten. Ze zijn in de negentiger jaren halsoverkop verlaten. Lanceerinrichtingen voor atoomraketten. En werkelijk overal, in iedere stad van enige betekenis, die macabere kelders van de KGB.

In Tallinn heb ik bijvoorbeeld het hoofdkwartier van de geheime dienst van Poetin gefotografeerd. Vanwege de dichtgemetselde ramen op straathoogte. Want daarachter waren de folterruimtes. De burgers op één van de hoofdstraten daar, vergelijkbaar met wat bij ons de Coolsingel, de Dam in Amsterdam of de Demer in Eindhoven zou kunnen zijn, mochten het gillen en het schreeuwen van de ‘verdachten’ niet horen.

Eén van de meest ongelukkige hoeken van Europa. Geschiedkundig nooit aan de goede kant van de streep gezeten. Door de eeuwen heen ook nooit voor vol aangezien. Gebruikt en misbruikt, zeg maar gerust geëxploiteerd door vreemden als wingewest, speelterrein en oefengebied. En de mensen? Absoluut onbelangrijk. Domme boeren, stug en niets mee te beginnen. Er is nu, zij het slechts her en der, sprake van zoiets als een ‘remontada’. Maar de achterstand is schrikbarend. Veel is dus niet alleen verklaarbaar, maar ook nog zeer herkenbaar.