SCHULD EN BOETE

Macht corrumpeert, iedereen weet dat toch al lang? Dat haalt het slechtste in de mens naar de oppervlakte. Dat gold voor de koloniën, en vandaag geldt het voor de werkvloer, binnen andere relaties, kerk, familie, sport en politiek. Niks nieuws onder de zon, maar pistool, wapenstok en zweep zijn veranderd in geld, status en positie. Zo vaak meer subtiel dan een end hout. Breng ons niet in verzoeking.

Een grote tentoonstelling in het Amsterdamse Rijksmuseum, over uw en mijn slavernijverleden. Straks in juni kunt en mag u er ook naar toe, Deo volente. Dan kun je in de rij gaan staan, om als witte Hollander te horen en te zien wat je allemaal fout en verkeerd hebt gedaan. Foei en schande. Want het waren toch je voorouders, en daar komt dat puur-Hollandse vingertje: dat dráág jij dus ook bij je! Excuses zijn op hun plaats, alweer. Opdat je nooit vergeet, en of de zwarte Hollander je ooit vergeeft, dat is maar zeer de vraag. Nou denk ik dat dat met de gemiddelde zwarte wel meevalt. Maar de zogenaamde intellectuele medemens, zwart en wit, trekt er veel te vaak een gezicht bij dat ik er weinig vertrouwen in heb, in die vergevingsgezindheid. Ik zal moeten buigen, dit keer.

Het speelde zich op die manier letterlijk af, vorige week in een paar televisie-uitzendingen die deze tentoonstelling in de picture zetten. Ik zocht de bevestiging, en werd als natuurlijk op mijn wenken bediend.

Leren is leven. Blijf je ontwikkelen, altijd en overal. Neem kennis, ook van de zaken die je minder bevallen. Of misschien wel juist de verhalen en de gebeurtenissen die je niet aanstaan. Treed uit je internetbubbel, met 1.000 pseudo vrienden, 10.000 onzinnige likes en 100.000 al dan niet gedeelde flutberichtjes door de tijd heen. Je schiet er niets mee op. Van zo’n tentoonstelling in het Rijks kun je wél van alles opsteken. Maar ga aan beide kanten van het kleurenpalet voorbij aan die vreselijke bekkentrekkerij. Politieke correctheid en geschiedenis zijn twee verschillende fenomenen. Hou ze vooral gescheiden, want als je die twee bij elkaar gooit dan gaat het schiften. Stank, schimmel en erger. Heel ongezond.

Slaven die slaafgemaakt zijn, door witte mensen. Het zou net zo goed omgekeerd kunnen zijn geweest. Zwarten die witte mensen tot slaaf maken. Want het zit niet in kleur. Net zo min als dat het in religie zit, of in welvaartsniveau. Opleiding, heeft er ook al niks mee te maken. Oorlog of vrede? Niet relevant. Zelfs geografisch zijn er geen verschillen. Congo, Amerika, Qatar, Zuid-Afrika, Rusland, Brazilië of Nederland. Allemaal mensen, en dáár zit de crux.

Slaan en overheersen. Misbruiken, op welke manier dan ook. Uitbuiten. Vernederen. Pijn doen. Het zit in “de mens”, waar, hoe en wanneer dan ook. Als je je daarvoor gaat verontschuldigen, dan ontken je je menszijn. Het ligt aan de omstandigheden, die ieder mens tot meester van zijn of haar medemens kunnen, en als je niet oppast ook zullen maken. Schrijf ik hier een vrijbrief voor (sterk tot zeer sterk verwijtbaar) ongepast gedrag? Natuurlijk niet, want als het goed is weerhouden ethiek en moraal je daarvan. Overigens, als je daar om welke reden dan ook niks of te weinig van hebt meegekregen, dan wordt het wel meteen al een stuk gevaarlijker. Want komt zo iemand in de positie dat hij of zij kan gaan overheersen, dan zal het waarschijnlijk ook gebeuren. Omdat niets menselijks een mens vreemd is.

De mythologische Melpomene werd vooral gezien als de muze van de tragedie.

Het Stanford-gevangenisproject (1971) is veel bekritiseerd, maar geeft hoe dan ook meer inzicht in menselijk gedrag ‘onder omstandigheden’. Zo zijn er zo veel, maar vaak minder bekende psychologische onderzoeken gedaan. Hoe ver ga je als brave huisvader of zorgzame moeder, oud en jong, bij het toedienen van elektrische schokken aan mensen buiten je gezichtsveld? Je kunt weten dat het pijn doet, maar je gaat verder. En je gaat door, zeker bij een beetje aanmoediging en als het voor “de goede zaak” is. Dat kan een wetenschappelijk onderzoek zijn, waar je loyaal aan wilt meewerken. Maar ook het winnen van een slag, of misschien wel de hele oorlog, het behoud van omzet en winst, het volgen van de leider, nationale trots en eer. Vul dat met een beetje, of liever nog wat meer fantasie gerust zelf aan.

Mensen zijn tot veel in staat. Van heel goed tot zeer slecht. Afhankelijk van situatie en omstandigheden doen de meesten – laat ik voorzichtig blijven – alles om er zelf beter van te worden. In meer of mindere mate, gezien en ongezien.

Mensen zijn net mensen. Lees er de fabel van de kikker en de schorpioen nog maar eens op na. Salman Rushdie heeft daar al langer dan een kwart eeuw geleden het volgende over gezegd, waarmee ik dit graag voor deze Tweede Pinksterdag wil afsluiten:

De gedachte dat wij speelbal zijn van onze innerlijke driften vormt de kern van wat wij een tragedie noemen. In mijn nieuwe roman vertelt iemand de bekende fabel van de schorpioen en de kikker. De schorpioen belooft de kikker dat hij hem niet zal bijten wanneer hij hem op zijn rug meeneemt naar de overkant van de rivier. Halverwege de overtocht steekt de schorpioen toch en wanneer de kikker hem vraagt waarom hij dat doet, antwoordt hij: ‘Ik kan het niet helpen, het is mijn aard om te steken’. En ze verdrinken allebei.