Een leuk reisje? Nou nee. Maar reizen hoeft niet altijd ‘leuk’ te zijn. Want dan ga je wel op vakantie. Ontspannen, in plaats van leren, ervaren, zien en luisteren. Datgene wat de reiziger onderscheidt van de toerist. Oftewel, fier rechtop in plaats van lekker onderuit. Uren lopen, je verbazen. Af en toe ook huiveren. Je voorstellingsvermogen slijpen. Waar dit over gaat? Mijn vijfde rafelige randen-reis, met een ruime tussenstop in het Poolse Gdansk naar de Baltische staten.
Inmiddels halverwege, en vrolijk word ik er niet van. De Rus is nog altijd en overal aanwezig. Geen wonder dat ze hier schrik hebben. Ze vertrouwen Poetin niet. Heel verstandig. Want hij is de buurman die je je grootste vijand nog niet wenst. Juist in steden als Vilnius, Ventspils en Riga (verder ben ik nog niet geweest), weten ze wat de KGB allemaal heeft aangericht. En de hele wereld weet ook dat Poetin het goudhaantje van diezelfde club is geweest. Als je van vergeven en vergeten bent, dan drink je net zoals ons Koninklijk Huis gewoon een biertje met de man. Niks aan de hand. Maar hier zijn ze wel wat wijzer. Door schade en schande op hun hoede. En terecht. Want Poetin stoelt zijn enorme invloed, en dus macht, juist op de vaak absurde naïviteit van zijn omgeving.
Een reis is vaak een geschiedenisles. Deze nog meer dan de andere. Want waar je komt lees en zie je de ellende die de Rus heeft aangericht. Hoe het zaaien van dood en verderf als kunst is verheven. Verbod en bevel. Gewone mensen koeioneren. Hun leven verpesten. Iedere kleur uitgummen. En als je je durft te verzetten, als je opstaat, dan word je doodgemaakt. Gebeurt nu nog steeds, in Rusland. De echte oppositie wordt nog altijd rigoureus het zwijgen opgelegd.
In een stad als Vilnius hebben ze een museum gewijd aan onder meer de tienduizenden slachtoffers van de verbanning naar Siberië. Met in de kelders de folterkamers en de cellen waar zogenaamde staatsvijanden door hun hoofd werden geschoten. KGB. In de negentiger jaren van de vorige eeuw, dat is dus gewoon nog maar een jaar of twintig geleden – en al enkele jaren na de val van de Muur – hebben Russen in koelen bloede Litouwse staatsburgers afgeslacht. In datzelfde Vilnius. Dus in hun eigen stad, in hun eigen omgeving.
En in Riga kun je tegen betaling het Corner House bezoeken, een waarachtig spookhuis. KGB. Generaties van Letten zijn opgegroeid met in hun eigen hoofdstad dit locale hoofdkwartier van Poetin zijn organisatie. Dubieuze arresten, marteling en executie. Het was maar heel gewoon. Het geeft te denken dat twee jaar geleden op deze zelfde plek een kunstwerk dat het bloed aan de handen van Poetin verbeeldde, ondersteboven is getrokken door zijn nog altijd ruim aanwezige, plaatselijke fans. Een kleine 15% van de bevolking van Riga, ooit de derde stad van Rusland (!), is Russisch, dus niet als Let geaccepteerd, cq genationaliseerd. Dat betekent dat ze geen stemrecht hebben, maar verder zogenaamd als gewone burgers kunnen meedoen. Ik geloof er niets van. Dat smeult.
Wie verzekert mij dat Poetin niet vindt dat hij in naam moet opkomen voor ‘zijn’ mensen, die immers niet voor vol worden aangezien bij de buren? Op de Krim en in het oosten van Oekraïne weten ze hoe dat in zijn werk gaat. Maar dat is geen EU en ook geen NAVO, hoor ik u denken. Maar hoeveel staatsmanschap en intellect hebben ze daar beschikbaar om, in dit geval, de Rus het hoofd te kunnen bieden? Ik memoreer nog maar eens die naïviteit, en vind het hier daardoor niets minder dan een kruitvat.
Als je in Riga het middeleeuwse centrum letterlijk en figuurlijk achter je laat, dan kom je in wat ze hier noemen ‘Little Moscow’. Dat is ook heel wat anders dan het centrum van de stad, met die betoverende Jugendstilgevels van Mikhail Eisenstein. Dan zie je Russen, je hoort alleen maar Russisch en de wereld ziet er echt anders uit. Letterlijk en figuurlijk. Dus als u een keer naar Rusland wilt, maar geen zin heeft in een papierwinkel en in het ophalen van Roebels, ga dan gewoon naar Riga. Ook dat noemen we dus “één Europa”. Over naïviteit gesproken. Nationalistische gevoelens en meer, het vasthouden aan eigen cultuur, taal en locale helden, het vreselijke “eigen volk eerst”. Het is iedere keer de niet te missen (bloed-)rode draad als ik de rafelige randen van Europa opzoek.
Wordt ook dit keer vervolgd.
Ton Westphal + No Nonsense ++ 