Film kijken is voor mij tegenwoordig een feestje. Meer nog dan voorheen, en dan bedoel ik – laten we zeggen – voor de zomer. Het genre zoek je uit bij je stemming, zoals de wijn bij een gerecht. Want het moet wel samengaan. Afgelopen zaterdag heb ik tot mijn eigen verbazing bijna ademloos gekeken naar Tonio, de verfilming van het gelijknamige boek van A.F.Th. van der Heijden. U weet wel. En gisteravond volgde On Chesil Beach. Ook al een prachtige visualisatie van een literair werk, in dit geval het korte verhaal met dezelfde naam van Ian McEwan, een Brit.
Waarom? Hoe mooi kan het zijn om terug te kijken, iets opnieuw te beleven. Het kan nieuwe inzichten opleveren, maar het verklaart veelal ook waarom je bent wie je bent. Vaak voorheen ingewikkelde, moeilijke momenten – soms zelfs ook hele (levens-)periodes worden eensklaps glashelder. Het is goed om daar naar terug te keren. Daar heb je tijd voor nodig, vrije denktijd, maar beter nog zoiets als een leeg hoofd. Dat wil niet zeggen dat je ‘niets aan je hoofd’ moet hebben, integendeel, maar het zijn andere dingen dan de gebruikelijke. Je laat de dag los. Zo ontstaat er ruimte. Ja, voor andere zaken. En dat leidt weer tot verdieping en als je nog wat verder wilt filosoferen tot dualisme.
Lees dit niet als een filmrecensie. Het gaat om andere dingen, zoals de veel- en soms ook alleszeggende flashbacks in beide films. Grote emoties, bepalende gebeurtenissen voor de rest van je leven. Bij “Tonio” zijn dat verwijten, had ik niet dit en had ik niet zo. Die prachtige fietstocht van Van der Heijden door een leeg en verlaten, nachtelijk Amsterdam, wanneer hij dezelfde route rijdt die zijn zoon kort daarvoor op dezelfde tijd had genomen. Maar ik werd ook geïmponeerd, bijna betoverd, door de acteerprestatie van Pierre Bokma in de rol van vader en schrijver. Open-mond-kijken. Heb ik verdriet en hoe daar mee om te gaan, ooit eerder zo treffend uitgebeeld gezien? Dan gaat het niet om scenes of een plot, maar om lichaamstaal, blik in de ogen, de grimas bij een ontmoeting… Hoe hij daar laveloos van de drank op de grond tegen de keukenkastjes zit, en staat bij het vers gedolven graf van zijn zoon. Niet alleen de korte speech, maar ook ervoor en erna. Natuurlijk in de stromende regen, dat dan weer wel. Het was niet de zoon van Van der Heijden die een noodlottig fietsongeluk had gekregen, maar de bloedeigen zoon van Bokma zelf.
Tonio heeft in 2017 niet minder dan zeven nominaties voor de Gouden Kalveren gehaald, maar dat werd slechts uitbetaald in die voor de montage. Dat vind ik minder dan een troostprijs. Met Peter Paul Muller (“Bram Fischer”) als winnaar in de categorie beste mannelijke hoofdrol. In plaats van Pierre Bokma, die eveneens was genomineerd. Nou ja. Ik ken Peter Paul Muller, noch Bram Fischer, maar dat zal wel komen omdat ik nog nooit naar Gooische Vrouwen heb gekeken.
Over prime time op televisie gesproken. Even kort. Tonio begon zaterdag om 23.30 uur op NPO 3. Enkele uren daarvoor, dus op prime time, konden we evenzeer bij de publieke omroep met z’n allen kijken naar Beste Zangers, Dit was het nieuws en André Hazes in concert. Oftewel, met een knipoog naar wat hierboven al is opgemerkt: waarom zijn Nederlanders wie ze zijn?
Gelukkig heb ik een abonnementje op Film1. Dat was zondag goed voor On Chesil Beach, om 20.30 uur. Ook daar terugkijken naar “vroeger”, voor de hoofdrolspelers Saoirse Ronan als Florence Ponting en Billy Howle in de rol van Edward Mayhew. Het stel is net getrouwd, maar dan? Waar kom je vandaan, wie waren of zijn je ouders, je familie. Wat deden zij, en leverde dat ook nog wat op? Niet alleen centjes, maar status en aanzien. Of macht? Fenomenaal in beeld gebracht. Maar te subtiel om de film echt te begrijpen als je zelf niet wat beter kijkt, en luistert. En nadenkt. En verbindt. Doe iets met die fascinatie. Want velen missen de echte reden waarom de huwelijksnacht in feite de onmiddellijke scheiding oplevert. Niet verder lezen als je de film wilt gaan zien:
de angst bij Florence voor, nee weerzin tegen de huwelijksdaad, zo mooi omschreven als de consumptie van de echtelijke verbintenis – en daarna de heftige, fysieke walging – komt voort uit misbruik door haar vader. De man in bonis, voor alles en iedereen op één na op en top comme il faut, en werkgever van zijn schoonzoon.
Bijna iedereen, ook de zogenaamde professionele recensenten, heeft deze clou die het hele verhaal in wezen domineert, gemist. Ik heb diep moeten googelen omdat ik niet wilde geloven dat ik gisteravond, bij een film uit 2017 de enige was die het doorhad. Gelukkig is dat niet het geval. Maar het maakt On Chesil Beach niet minder onderscheidend.
Ton Westphal + No Nonsense ++ 