Verdorie, het was gisteravond alweer de laatste uitzending. “Brieven aan de rest van Spanje”, zo prachtig gemaakt door Stef Biemans. Vaak is ‘een vervolg op’ minder dan het origineel. In dit geval zou dat “Brieven aan Andalusië zijn”, waarvoor Biemans vorig jaar nota bene de prestigieuze Zilveren Nipkowschijf in ontvangst heeft mogen nemen. Ik kan nog geen oordeel vellen over die prijswinnende, eveneens zesdelige serie. Gek genoeg geen uitzending gezien. Maar gelukkig zijn die nog beschikbaar op NPO Start. Toen ik daar naar de oorspronkelijke uitzenddata kreeg, begreep ik het wel. September 2019.
Hoe dan ook, Brieven aan de rest van Spanje is zeker geen flauw aftreksel van wat dan ook. Het is een geweldig verslag van de stand van een land. Gelukkig niet aan de hand van spreadsheets en ander cijfermateriaal, maar ik zou bijna zeggen gewoon, de mensen zelf. Want die hebben er dagelijks mee te maken. Die voelen en die zijn. En die vinden iets. Het is het onderscheidende talent van Biemans dat die mensen niet alleen een stem, maar ook een gezicht geeft. Zij leven en laten ons mee-beleven. Het is wat mij betreft tegelijk een aanklacht tegen al die andere programma’s, interviews en uitzendingen met mensen die er zogenaamd “toe doen”. Die meer of minder Bekende Nederlanders, die allemaal zo interessant zijn dat hùn mening telt. Dat zal er wel de reden van zijn dat ik steeds minder BN’ers ken, van naam noch gezicht. Ze zeggen mij niets.
Dat doen wel die mensen in de rest van Spanje. Of het nu Basken of Galiciërs zijn, of de hoofdstedelingen uit Madrid. Biemans bewijst: bijna iedereen heeft een verhaal. En mits op de juiste manier gevraagd, vertellen ze daar ook graag over. In woord en gebaar, maar ook in hun houding. Kijk, daar kan ik van genieten. Cultuur, familie en afkomst. Je werk. Waar je geboren bent, dus je roots. Verklaring voor gedrag is niet ingewikkeld, maar vereist wel empathie. Daar hoef je geen wetenschapper voor te zijn, een journalist die zijn vak verstaat (in dit geval Biemans) volstaat.
Deze zelfde avond had Jeroen Wollaars een mooie aankondiging paraat in Nieuwsuur. Zoiets als een land dat voorheen dagelijks in het nieuws was, maar waar je nu bijna niks meer over hoort. Behalve als er zoals vandaag verkiezingen zijn. Irak is een land waar niets functioneert. Het is door en door corrupt, de mensen zijn moe en al langere tijd geleden in feite verslagen. Deze verkiezingen zullen daar niets aan veranderen.
Niet toevallig is Nieuwsuur de opvolger van Biemans bij het binnenhalen van de Nipkowschijf. Maar wat wél toevallig is, is dat ik betrekkelijk kort geleden weer een goed gesprek had met een Irakees die ik een paar jaar geleden heb ontmoet via Ierse vrienden. De man is nadat Saddam Hoessein aan de macht kwam, via tal van omzwervingen in Londen terecht gekomen. Daar heeft hij zijn huidige vrouw ontmoet en zo kwam hij uiteindelijk in Ierland aan. Een fascinerend levensverhaal waarin zich een te verfilmen roman verschuilt.
Inmiddels is hij iemand die ik mijn vriend mag noemen. Met een reden, want we hebben veel aan elkaar. Als we bijvoorbeeld met en bij elkaar gaan eten, dan kondigen we dat lachend aan als dat we de wereld gaan bespreken. Maar niets minder is iedere keer het geval. De dames aan tafel doen meer dan eens, gelukkig met een glimlach moeite om de onderwerpen ‘politiek’ en ‘religie’ te verbannen, maar dat is tevergeefs. Hij heeft een mening, natuurlijk met name over het Midden-Oosten. Probeert de geschiedenis te verklaren. Daagt uit. Getuigt van voorbeelden en eigen ervaringen.
De laatste keer vroeg ik hem waarom hij niet meer terugging naar Irak, ik bedoel op zoiets als vakantie, familiebezoek. Want hij heeft daar nog naaste familie. Maar toen bleek dat hij te zeer teleurgesteld is in het “nieuwe” Irak. Het doet alleen maar pijn, en gaat een nieuwe confrontatie met “past & present” uit de weg. Van nature trots op eigen wortels, wat ze daar ooit hebben weten te bereiken. Maar overigens zeer pessimistisch, wat ik misschien wel realistisch moet noemen. Ooit een rijk, vruchtbaar land, met die twee belangrijke rivieren die er óók zijn. Hij spreekt evenwel over “waren”, na alle damprojecten van de vijandige buurlanden. Naast de olie die alles heeft veranderd. De rol van het westen, de uitbuiting en alles moet anders. Luisteren. Oud maar ook nieuw kolonialisme, dat er bijvoorbeeld toe heeft geleid dat volgens hem tot op de dag van vandaag de olie-export al bij het vullen van de tankers door de Britten administratief wordt afgeroomd. Iedereen knijpt op zijn minst één oog dicht, want iedereen is te koop.
Hij heeft er na tientallen jaren verdorie nog altijd grote moeite mee, daar in zijn fantastische woning op het Ierse platteland. Hij zit goed, maar het geluk is soms ver weg. Tot ik hem vertelde over een goede baklava die ik lokaal was tegengekomen. Bij het weggaan, vroeg hij mij – schijnbaar achteloos bij de deur – of hij die een keer kon proeven. Want hij was meer dan zomaar benieuwd. Een dag later nam ik de hele assortimentsdoos mee en liet ik hem kiezen. Twee, drie. Toe maar. Op mijn vraag kwalificeerde hij de kwaliteit met een 7. Ruim voldoende, en was verrast dat dat zomaar in de buurt te koop was. Een klein stukje “thuis”. Geluk zit soms, of misschien wel meestal in kleine dingen. Dat weet Stef Biemans en dat weet ik nu ook weer.
Ton Westphal + No Nonsense ++ 