Een goede film zorgt voor vermaak en ontspanning. Maar dat niet alleen. Inspiratie, reflectie, nuance en troost worden in de nog wat betere film toegevoegd aan dat hele proces van kijken, zien en luisteren. Je onderwerpen om te ondergaan. Inleven. Een oefening voor de zintuigen. Een uitdaging voor je manier van denken. Zo wordt het een feestje. Maar het kan nóg verder gaan. Vermoeidheid, teleurstelling en frustratie worden omgetoverd tot bergen energie, hoop en nieuw perspectief. Dromen bestaan niet alleen, ze kunnen ook nog uitkomen. Blijf er in geloven. Kijk maar!
‘Ton on Tár.’ Tjonge, wat schrijf ik toch allemaal op. Is dat echt zo? Ja, ik ervaar het tenminste als zodanig. En het is nog niet alles. Zoals een opmerkelijk breekbare Harrison Ford eerder deze week tijdens de 95ste Oscaruitreiking opmerkte: een film kan je leven veranderen.
Daar is niet altijd een filmzaal of bioscoop voor nodig, trouwens. Thuis kijken biedt ook voordelen, en meer. Maar goed, “een filmpje pakken” heeft, sterk afhankelijk van het theater, natuurlijk een geheel eigen charme. Met een beetje mazzel is er dan ook nog wat betekenisvolle interactie met medebezoekers, alhoewel ook in het donker vaak al wel duidelijk is dat de meeste mensen als ze buiten hun geheel eigen bubbel moeten treden, vandaag de dag doorslaan in individualisme. Kom letterlijk en figuurlijk vooral niet te dichtbij.
Maar goed. Zaterdag, twee weken geleden. Voor mij zoals je weet standaard de minste televisieavond van de week, en in de buurt draait ‘Tár’. Mooie tijd, prima te doen. Kijken dus.
Nou, dat heb ik geweten. Cate Blanchett speelt niet, nee, ze ís Lydia Tár. Een gepassioneerde dirigent die over de wereld reist en daarnaast doceert aan de prestigieuze Juilliard School in New York. De film begint met haar interview met Adam Gopnik, die zichzelf speelt, live on stage op The New York Festival. Daar promoot ze ook haar boek: Tár on Tár. En ze vertelt over de Vijfde Symfonie van Mahler, alsof het de gewoonste zaak van de wereld is. Het publiek in de zaal hangt aan haar lippen, en ligt aan haar voeten. Lydia Tár. Ik zal hier geen spoiler leveren, maar we krijgen een inkijk in haar leven, huwelijk, werk en carrière die ik als niets minder dan hallucinerend heb ervaren. Dat is geen overdrijving; het is wat kunst met je kan doen. En laat daar nou net ook die film over gaan.
Ik dacht op voorhand eens een keer bijtijds naar bed te gaan, na afloop van mijn uitje. Maar het werd over vieren in de ochtend. Want zodra ik thuis was, ben ik gaan googelen. Wat heb ik gezien, klopt mijn interpretatie en wat is de rol van die mysterieuze, grafische afbeelding die keer op keer terugkomt in het verhaal? Tár is magisch realisme ten top, maar dat lees en hoor ik nergens. Ik stond nog wat na te praten met een echtpaar van middelbare leeftijd, in de rij met stoelen schuin achter mij. Zij waren met stomheid geslagen, met name de man keek zelfs wat verdwaasd voor zich uit. “Wáár hebben wij, in godsnaam, naar zitten kijken! Ik wil die film nu nog een keer zien. Nu!”, aldus mijn medebezoeker.
En zo ging ik maar eens kijken wat de wereld er verder van vindt. Tár. Nou, het gaat dus, heel kort samengevat, over machtsmisbruik en de cancelcultuur van vandaag. En over hoe fout Lydia Tár, die in het echte leven trouwens ‘gewoon’ Linda Tarr heet, is. Maar dat is niet wat ik heb gezien. Er wordt in die zin door de film ook niets gesuggereerd, al helemaal niet over (seksueel) grensoverschrijdend gedrag. Het is schijn, wil je het zien/denken of niet. En waarom dan wel? Want dan is alles wat je doet als spraakmakende leiding- en richtinggever, we hebben het hier immers over een erkende maestro van absolute wereldklasse, grensoverschrijdend. Als je echt heel goed bent, dan ga je per definitie grenzen over. Want je bent niet “normaal”. Je bent geen kuddedier, correct opgeborgen in je bubbel, maar een artiest van de buitencategorie. Zoals Lydia Tár. Dat komt tot uiting in die film, op uiteenlopend gebied. Van dagelijkse situaties tot en met de momenten waarop je moet pieken. Dan is er niet alleen een persoon Lydia Tár, maar ook de virtuoze kunstenaar Lydia Tár die het orkest stuurt, en het publiek in vervoering brengt.
Ik zat gebiologeerd te kijken. Dit is geen cinema over spanning, dit is geen avontuur, dit is ook geen misdaad- of huwelijksdrama. Dit gaat over de wisselwerking tussen kunst en kunstenaar. En dat daar, als je authentiek bent en blijft, als je vasthoudt aan je eigen visie, stijl en overtuiging, in de huidige, westerse maatschappij nauwelijks meer plaats voor is. Je wordt verketterd, en ze maken je at the end kapot. Alles, overal. Privé en zakelijk. Lydia Tár.
Todd Field (1964) heeft Tár geschreven en geregisseerd. En alleen voor Blanchett. Als zij het niet zou doen, dan was Tár er nooit gekomen. Ik begrijp dat. Het is na In the Bedroom en Little Children pas zijn derde film, maar het gaat hier niet over kwantiteit. Field is een genie. Met alle drie zijn films grossiert hij in nominaties voor de grote wereldprijzen. Maar hij heeft nog nooit een Oscar gewonnen. Met nota bene zes nominaties dus ook deze week niet.
En dat begrijp ik dan weer niet. Net als betekenis en rol van de hierboven al aangehaalde grafische illustratie, die Lydia Tár zo woedend verscheurt als ze in het vliegtuig naar het toilet gaat. Waarom? Wat is er gebeurd? Maar moeten we alles wel willen begrijpen. Geen wonder dat het vier uur is geworden, ‘and counting‘.
Ton Westphal + No Nonsense ++ 